آیه 65 سوره حجر

فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِنَ اللَّيْلِ وَ اتَّبِعْ أَدْبارَهُمْ وَ لا يَلْتَفِتْ مِنْكُمْ أَحَدٌ وَ امْضُوا حَيْثُ تُؤْمَرُونَ (65)

ملائكه دستور دادند به لوط كه:

فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ‌: پس سير كن و بيرون برو از ميان قوم با اهل خود از مومنان.

بِقِطْعٍ مِنَ اللَّيْلِ‌: در پاره‌اى كه از شب بگذرد. وَ اتَّبِعْ أَدْبارَهُمْ‌: و پيروى كن عقب آنها را تا سوق دهى ايشان را، و مطلع باشى بر احوال آنان، و عالم شوى به نجات ايشان. وَ لا يَلْتَفِتْ مِنْكُمْ أَحَدٌ: و التفات نكند هيچكس از شما پشت سر خود را، پس ببيند آنچه وارد شده از هول و عذاب و تاب نياورد. يا التفات كنايه از مواصلت سير و ترك تأنى و توقف باشد، زيرا كسى كه التفات به جانبى نمايد، لابد او را وقفه حاصل گردد. وَ امْضُوا حَيْثُ تُؤْمَرُونَ‌: و برويد آنجائى كه امر شده‌ايد به رفتن در آن. ابن عباس گويد: آن مكان شام بوده نزد مقاتل و حيان، جائى بوده كه آن را مجمع ناميدند. نزد بعضى مصر بوده.

كاشفى گويد: شهرستان پنجم است، اهل آن هلاك نخواهند شد.

فَلَمَّا جاءَ آلَ لُوطٍ الْمُرْسَلُونَ (61) قالَ إِنَّكُمْ قَوْمٌ مُنْكَرُونَ (62) قالُوا بَلْ جِئْناكَ بِما كانُوا فِيهِ يَمْتَرُونَ (63) وَ أَتَيْناكَ بِالْحَقِّ وَ إِنَّا لَصادِقُونَ (64) فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِنَ اللَّيْلِ وَ اتَّبِعْ أَدْبارَهُمْ وَ لا يَلْتَفِتْ مِنْكُمْ أَحَدٌ وَ امْضُوا حَيْثُ تُؤْمَرُونَ (65)

وَ قَضَيْنا إِلَيْهِ ذلِكَ الْأَمْرَ أَنَّ دابِرَ هؤُلاءِ مَقْطُوعٌ مُصْبِحِينَ (66) وَ جاءَ أَهْلُ الْمَدِينَةِ يَسْتَبْشِرُونَ (67) قالَ إِنَّ هؤُلاءِ ضَيْفِي فَلا تَفْضَحُونِ (68) وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ لا تُخْزُونِ (69) قالُوا أَ وَ لَمْ نَنْهَكَ عَنِ الْعالَمِينَ (70)

قالَ هؤُلاءِ بَناتِي إِنْ كُنْتُمْ فاعِلِينَ (71) لَعَمْرُكَ إِنَّهُمْ لَفِي سَكْرَتِهِمْ يَعْمَهُونَ (72)

ترجمه‌

پس چون آمدند خانواده لوط را فرستادگان‌

گفت همانا شمائيد گروهى ناشناخته شدگان‌

گفتند بلكه آمديم تو را بآنچه بودند كه در آن شك ميكردند

و آورديم تو را براستى و بدرستيكه ماهر آينه راستگويانيم‌

پس بيرون‌

جلد 3 صفحه 259

بر خانواده خود را در پاره‌اى از شب و متابعت نما پشتهاشان را و نبايد روى بر گرداند از شما احدى و برويد بجائيكه مأمور ميشويد

و فرمان فرستاديم بسوى او اين امر را كه دنباله اينها است بريده شده در حاليكه صبح كنندگانند

و آمدند اهل شهر كه مژده ميدادند بيكديگر

گفت همانا اينها مهمانان منند پس رسوا مكنيد مرا

و بترسيد از خدا و خوار مسازيد مرا

گفتند آيا منع نكرديم تو را از اهل عالم‌

گفت اينها دختران منند اگر باشيد بجا آورندگان‌

بجان تو كه آنها هر آينه در مستيشان حيران ميزيستند.

تفسير

شرح ورود ملائكه بعنوان مهمانى بر حضرت لوط و نشناختن او ايشانرا و بيم او از تعرّض قوم خود بايشان و اطلاع قوم و تعرض آنها و عجز آنحضرت از دفاع و كيفيت اضطرار و التماس او بآنها و اجابت ننمودن قوم و پس از اين وقايع شناختن حضرت ملائكه را و نزول عذاب در سوره هود گذشت و تكرار نميشود ولى اينجا شمّه‌اى از وقايع قبل از شناختن حضرت لوط ملائكه را بعدا ذكر شده و چون ذكر نشناختن حضرت ايشانرا در اوّل قصّه شده بود معرّفى ملائكه از خودشان و مأموريّتشان بملاحظه مطابقه جواب با سؤال قبلا ذكر شده است و قضاياى قبل، تعرّض اهل شهر بآنحضرت و مهمانها است كه از فرشتگان بودند و اجمال قصه بطوريكه حلّ مشكلات اين مقام شود آنستكه چون فرستادگان خدا كه ملائكه بودند بر لوط عليه السّلام و خانواده او وارد شدند حضرت لوط ايشانرا نشناخت و چون اطمينان كامل از قصد آنها نداشت كه خير است يا شرّ معرفى ايشان از خودشان و غرضشان از ورود بر خودش را خواستار گشت و آنها در جواب عرضه داشتند كه ما فرستادگان خداونديم و آمده‌ايم براى عذاب قومت كه شك داشتند در آن نزد تو بامر خدا كه بر حقّ و يقينى است و ما راستگويانيم پس خودت با اهل خانه‌ات بعد از نصف شب حركت كن آنها جلو بروند و تو در دنبال باش كه متوجّه و نگهبان آنها باشى و كسى از شما متوجّه به پشت سر خود نشود تا متأثر شود از كيفيت عذاب قوم و بجانب مأموريّت خودتان سير كنيد تا بمكانيكه براى شما تعيين شده كه بعضى گفته‌اند شام بوده برسيد و خداوند حكم فرمود و فرستاد بسوى حضرت لوط اين امر را و آن آنست كه نسل قوم او قطع شود و تا صبح يكنفر از آنها باقى نماند و چون خبر ورود مهمانهاى خوب صورت بر او بقوم رسيد كه اهل شهر سدوم بودند بيكديگر

جلد 3 صفحه 260

مژده دادند و براى فجور و عمل ناشايسته بخانه حضرت لوط روى نمودند و او بآنها فرمود اينها مهمانان منند مرا براى اين عمل ناشايسته با آنها رسوا و مفتضح نكنيد و از خدا بترسيد و مرا خوار و خجل ننمائيد و آنها جواب گفتند آيا ما تو را نهى ننموديم كه از كسى مهمانى نكنى و از ورود اهل عالم بر خود امتناع نمائى و او در جواب فرمود اين دختران شهر كه بمنزله دختران منند كه پدر روحانى آنها هستم چه عيب دارند كه شما بخيال پسران افتاده‌ايد يا بچند نفر از رؤساء آنها كه قبلا خواستگارى از دختران آنحضرت كرده بودند و اجابت نفرموده بود فرمود كه اينها دختران منند حاضرم آنها را برسم زنيّت بشما بدهم اگر حاضريد بشرط آنكه دست از مهمانان من بكشيد و آنها قبول ننمودند لذا خداوند بجان پيغمبر خود قسم ياد فرموده كه آنها در مستى و غفلت و غوايت متحيّر و سرگردان بودند و اين مثبت فضيلتى براى حضرت ختمى مرتبت است بر ساير انبياء چون خداوند بعمر و جان هيچيك از انبياء قسم ياد نفرموده است ..

فَأَسرِ بِأَهلِك‌َ بِقِطع‌ٍ مِن‌َ اللَّيل‌ِ وَ اتَّبِع‌ أَدبارَهُم‌ وَ لا يَلتَفِت‌ مِنكُم‌ أَحَدٌ وَ امضُوا حَيث‌ُ تُؤمَرُون‌َ (65)

‌پس‌ حركت‌ كن‌ شبانه‌ ‌با‌ اهل‌ ‌خود‌ بقسمتي‌ ‌از‌ شب‌ و پشت‌ كن‌ بآنها و ‌آنها‌ ‌را‌ عقب‌ سر انداز و احدي‌ ‌از‌ ‌شما‌ رو برنگرداند و توجه‌ نكند بآنها و برويد آنجايي‌ ‌که‌ مأمور شده‌ايد ‌که‌ گفتند شام‌ بوده‌ (فأسر) اسراء سير ‌در‌ شب‌ ‌است‌ چنانچه‌ ميفرمايد:

سُبحان‌َ الَّذِي‌ أَسري‌ بِعَبدِه‌ِ لَيلًا مِن‌َ المَسجِدِ الحَرام‌ِ إِلَي‌ المَسجِدِ الأَقصَي‌ ‌الآية‌ بني‌ اسرائيل‌ ‌آيه‌ 1.

(باهلك‌) ‌يعني‌ اهل‌ ‌خود‌ ‌را‌ همراه‌ ‌خود‌ ببر ‌در‌ آيات‌ تعيين‌ نفرموده‌ ‌که‌ اهل‌ ‌او‌ كيانند و عدّه‌ ‌آنها‌ چند نفرند همين‌ اندازه‌ كساني‌ ‌که‌ ‌از‌ بستگان‌ لوط ‌در‌ خانه‌ ‌او‌ بودند ‌که‌ ميفرمايد:

فَما وَجَدنا فِيها غَيرَ بَيت‌ٍ مِن‌َ المُسلِمِين‌َ الذاريات‌ ‌آيه‌ 36. (بقطع‌ ‌من‌ الليل‌) ‌که‌ گفتند قسمت‌ آخر شب‌ بوده‌ وقت‌ سحر ‌که‌ تمام‌ چشمها خواب‌ ‌باشد‌.

جلد 12 - صفحه 57

(اشكال‌) اسراء سير ‌در‌ شب‌ ‌است‌ ديگر احتياج‌ بذكر ليل‌ نيست‌.

(جواب‌) بقطع‌ ‌من‌ الليل‌ ‌براي‌ تعيين‌ قسمت‌ معيّن‌ ‌از‌ شب‌ ‌است‌، چنانچه‌ ‌در‌ سوره اسراء ‌براي‌ تعيين‌ شب‌ بخصوصيت‌ مخصوص‌ ‌است‌ وَ اتَّبِع‌ أَدبارَهُم‌ متابعت‌ دبر پشت‌ كردنست‌ و رفتن‌ ‌يعني‌ رو بآنها نرو و ‌بر‌ خلف‌ ‌آنها‌ سير كن‌ وَ لا يَلتَفِت‌ مِنكُم‌ أَحَدٌ ‌يعني‌ احدي‌ ‌از‌ ‌شما‌ برنگردد و رو بآنها نرود و توجّه‌ بآنها نكند وَ امضُوا حَيث‌ُ تُؤمَرُون‌َ بآن‌ راهي‌ ‌که‌ مأمور شده‌ايد برويد.

]

(آیه 65)- و از آنجا که باید گروه اندک مؤمنان (خانواده لوط بجز همسرش) از این مهلکه جان به سلامت ببرند دستور لازم را به لوط چنین دادند: «تو شبانه (و اواخر شب هنگامی که چشم مردم گنهکار در خواب است و یا مست شراب

ج2، ص539

و شهوت) خانواده‌ات را بردار و از شهر بیرون شو» (فَأَسْرِ بِأَهْلِکَ بِقِطْعٍ مِنَ اللَّیْلِ).

ولی «تو پشت سر آنها باش» تا مراقب آنان باشی و کسی عقب نماند (وَ اتَّبِعْ أَدْبارَهُمْ).

ضمنا «هیچ یک از شما نباید به پشت سرش نگاه کند» (وَ لا یَلْتَفِتْ مِنْکُمْ أَحَدٌ).

«و به همان نقطه‌ای که دستور به شما داده شده است (یعنی سرزمین شام یا نقطه دیگری که مردمش از این آلودگیها پاک بوده‌اند) بروید» (وَ امْضُوا حَیْثُ تُؤْمَرُونَ)